ნიკო ნიკოლაძე 1843 წლის 14 სექტემბერს (ძველი სტილით) ქუთაისში იაკობ ნიკოლაძისა და ელისაბედ ლორთქიფანიძის ოჯახში დაიბადა.

იაკობ ნიკოლაძე ცნობილი მეწარმე და ვაჭარი იყო; მან ეს საქმე მამისგან, მამუკა (მათე) ნიკოლაძისაგან, გადაიბარა.  „ბაბუა-ჩემი აბაშიძეების ყმა ყოფილა, როგორც თითქმის ყველა ნიკოლაძე, ის ზემო იმერეთში ცხოვრობდა სოფელ სკანდეს, სადაც იმერეთის მეფეების საზაფხულო სადგომი იყო. ახალგაზრდობაში ის მებატონეს გაქცევია და ქართლს გადავარდნილა, ცხინვალის არე-მარეში... როცა ბაბუა-ჩემი იმერეთს დაბრუნდა, ქუთაისს, რიონს გაღმა, სამხრეთით, მარტო სამ ალაგას მოსახლეობის ნასახი ჩანდა...“, - წერს ნიკო ნიკოლაძე თავის მოგონებებში და საგანგებოდ აღნიშნავს: „ბაბუაჩემი პირველი ქართველი ყოფილა, რომელსაც ვაჭრობა დაუწყია იმერეთში, იქნება საქართველოშიაც. მანამდე ქართველები ვაჭრობას თაკილობდნენ და მას მარტო უცხოელები აწარმოებდნენ“. 

წყარო: ნიკო ნიკოლაძე, „მოგონებები“, თბილისი, 1984

ქუთაისის მთავარანგელოზის ეკლესიის მეტრიკული წიგნი, 1843 წელი

ჩანაწერი ნიკოლოზ ნიკოლაძის დაბადებისა და ნათლობის შესახებ: დაბადების თარიღი - 14 სექტემბერი, ნათლობის თარიღი - 29 სექტემბერი. „ქუთაისს მცხოვრებს და მოვაჭრეს იაკობ მამუკას ძეს ნიკოლაძეს და სჯულიერსა ცოლსა მისსა ელისაბედ ფირანას ასულს ორნივე მართლმადიდებლობის აღსარებისანი“. 

ჩანაწერის მიხედვით, ნიკოლოზი მოუნათლავს ქუთაისში მცხოვრებ კაპიტან ზაქარია იოსების ძე გაბაევს (გაბაშვილს). 

ნათლობის საიდუმლო აღუსრულებია დეკანოზ იესე გიორგაძეს.

ნიკო ნიკოლაძე დიდი მოწიწებით იხსენებს მიტროპოლიტ დავითს და მღვდელ იესე გიორგაძეს. 1853 წელს, როდესაც ქუთაისი რუსეთ-თურქეთის ომის გამო თითქმის სრულად დაცლილი იყო „საწყალ იესე გიორგაძეს დიაკვნებიც გაქცეოდა. წირვა-ლოცვას ის მარტოდ სწირავდა. ჩემ სიცოცხლეში არ მინახავს ისეთი მშვენიერებით, მოწიწებით და სარწმუნოებით მწირველი, როგორც ეს ას-წლოვანი, ერთიანად მილეული მოხუცი. ხშირად გამიგონია, რომ მარტო მას და მისივე ხნის კაცს, იმერეთის მიტროპოლიტს დავითს შეუნახავთ ძველებური ქართული წირვა-ლოცვის კილო და ჩვეულებანი“.

ჯერ კიდევ გიმნაზიაში სწავლისას ნიკო ნიკოლაძემ ჟურნალ „ცისკართან“ დაიწყო თანამშრომლობა ფსევდონიმით „ქუთაისის მეჭორე“. 1860 წელს გამოქვეყნდა მისი პირველი პუბლიკაცია „ხაბარდა და ლოტტო ქუთაისში“. 

„გთხოვთ, მიცნობდეთ. მე გახლავარ ერთი მებუკეთაგანი „ქუთაისის მეჭორე“. ამდენ ხანს მეძინა, მაგრამ თავადის ა. გ. ჯამბაკურიან ორბელიანოვის ხმამ გამაღვიძა... ახალ ნამძნარევზე ბულვარზე გავედი... თქვენ იცით, რომ ნამძინარევი კაცის ფიქრი ცოტათი დაბნეულია. როდესაც ვფიქრობდი, მგონია სიზმარს ვიხსენებდი, ამ დროს კაცი დამეტაკა, მე მოვბრუნდი და მეორე გზით დავიწყე სიარული. რამდენი ქალიც შემომეყარა, ყველას რაღაც რგოლებიანი კაბები ეცვათ. მე ანწლის რგოლები მეგონა. სახლში რომ მივედი, ვიკითხე და მითხრეს, ხაბარდა არისო. 

ამ დროს ჩვენი საყვარელის მოლაყბის წიგნი მოგვივიდა ხაბარდის შესახებ. მეც დავჯექი და პატარა წიგნი დავწერე ხაბარდის შესახებ“...

ნიკო ნიკოლაძის საქართველოში დაწყებული პუბლიცისტური მოღვაწეობა ჯერ რუსეთში (ჟურნალ „სოვრემენნიკში“, გაზეთ „სანკტ-პეტერბურგსკიე ვედომოსტი“), ხოლო შემდეგ ევროპაში გააგრძელა. საფრანგეთში ყოფნისას ის ფრანგული სოციალიზმით დაინტერესდა, 1865 წელს ლონდონში ყოფნისას გაიცნო კარლ მარქსი, რომლისგანაც კავკასიაში I ინტერნაციონალის წარმომადგენლად დანიშვნაზე შეთავაზება მიიღო, თუმცა სამშობლოში დაბრუნება სწავლის დაუსრულებლად ნაადრევად მიიჩნია და არ დათანხმდა.

1867 წელს შვეიცარიაში, ჟენევაში გადავიდა, სადაც ლეონ მენჩიკოვთან ერთად დაარსა ჟურნალი „სოვრენნოსტი“. აქ გამოქვეყნდა მისი არაერთი პუბლიკაცია სახელმწიფოს მოწყობის ახლებურ, სოციალიზმზე დაფუძნებულ მოდელზე.  

1870 იანვარში ნიკოლაძე საქართველოში დაბრუნდა და თბილისში, გაზეთ “დროების” თანამშრომელი გახდა. მისი წერილები პოლიტიკურ-საზოგადოებრივი შინაარსისაა და ევროპაში არსებული ომის ფონზე პაციფისტური სულისკვეთებითაა გამსჭვალული. 

1871 წლიდან სათავეში ჩაუდგა ჟურნალ “კრებულს”, რომელშიც გამოაქვეყნა ბევრი საპროგრამო ხასიათის სტატია პოლიტიკურ და ლიტერატურის საკითხებზე. პერიოდულად პარიზში ბრუნდებოდა. 1873 წლის 1 აპრილიდან საფრანგეთში დაიწყო ჰექტოგრაფიულად ნაბეჭდი გაზეთ “დროშის” გამოცემა (დაისტამბა 10 ნომერი).

საფრანგეთში ყოფნისას ცოლად შეირთო პოლონელი ქალი ბოგუმილა ზემიანსკაია, რომლისგანაც სამი შვილი - ერთი ვაჟი (გარდაიცვალა მცირეწლოვანი) და ორი ქალიშვილი - ნინო და ელისაბედი (ლოლო) შეეძინა. 

1886 წელს ნიკო ნიკოლაძე მეორე დასის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი გახდა. ჟანდარმერია განაგრძობდა მასზე ფარულ მეთვალყურეობას.

დიდ ჯიხაიშში, საკუთარ მამულში მოაწყო სანიმუშო მეურნეობა და დაიწყო მიმდებარე სოფლების სამეურნეო და კულტურული განვითარებისთვის ზრუნვა.

1887-1891 წლებში ტფილისში რედაქტორობდა გაზეთ „ნოვოე ობოზრენიეს“.

1889 წელს ნიკოლაძე იყო ტყიბულის ქვანახშირის მომპოვებელი სააქციო საზოგადოება „ნახშირის“ დაარსების ინიციატორი და გამგეობის წევრი. ხელმძღვანელობდა ჭიათურა-შორაპნის ვიწროლიანდაგიანი რკინიგზის მშენებლობას, ჩართული იყო ჭიათურის მანგანუმის ექსპორტის ხელშეწყობაში. 1894 წლიდან იყო ჟურნალ „მოამბის“ პოლიტიკური განყოფილების ხელმძღვანელი. 

1894 წლის 18 სექტემბერს ნიკო ნიკოლაძე ქალაქ ფოთის თავად აირჩიეს. ამ პოსტზე მას შემდგომ წლებშიც ირჩევდნენ.

ფოთის მერობის პერიოდში ის ზრუნავდა საზოგადოების ეკონომიკურ და კულტურულ განვითარებაზე, ხელმძღვანელობდა მრავალ სამეურნეო, კულტურულ და საგანმანათლებლო ინიციატივას. ნიკო ნიკოლაძემ გაატარა ღონისძიებები ჭაობების ამოსაშრობად, ხელმძღვანელობდა ნავსადგურის, ელექტროსადგურის, მუზეუმის, საკათედრო ტაძრის, ცენტრალური პარკის, გიმნაზიებისა და ხიდების მშენებლობას, გაიყვანა სატელეფონო და წყალსადენი ქსელი და გამართა საქალაქო ტრანსპორტი. მისი პროექტით განხორციელდა ფოთის დაგეგმარება.

1905 წლის რევოლუციის დამარცხების შემდეგ ნიკოლაძემ მოახერხა ქალაქის დაცვა გენერალ ალიხანოვ-ავარსკის სადამსჯელო რაზმისგან. 1908 წელს ნიკოლაძის ხელმძღვანელობით განხორციელდა ფოთის ელექტროფიკაცია და ფოთში აშენდა 500-ადგილიანი კინოთეატრი.

1914 წელს ნიკოლაძე გადააყენეს სამსახურებრივი მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების და ქრთამის აღების ბრალდებით, თუმცა სასამართლომ მთავარ ბრალდებაში ნიკოლაძე გაამართლა. ის იძულებული გახდა, საქართველო დაეტოვებინა. სამშობლოში 1917 წელს დაბრუნდა. 

„1887 წლიდან 1895 წლამდე ნიკო მუდმივად ცხოვრობდა დიდ ჯიხაიშში. აქ ხშირად იყრიდნენ თავს იმდროინდელი საზოგადო მოღვაწეები და მწერლები: გიორგი წერეთელი, კირილე ლორთქიფანიძე, სოფრომ მგალობლიშვილი, გიორგი ჭალადიდელი, ილია ხონელი, მამია გურიელი, იაკობ ფარცხავა, იონა მეუნარგია, გიორგი ზდანოვიჩი და სხვები. ნიკოს ხშირი სტუმარი იყო აგრეთვე აკაკი წერეთელი.

აკაკი წერეთელი ნიკო ნიკოლაძეს დიდ-ჯიხაიშში პირველად 1889 წლის ზაფხულში ეწვია სტუმრად, აგვისტოს თვეში. ის ნიკოს ვაჟის - გიორგის ნათლობას დაესწრო. გიორგის ნათლობა დიდი ზეიმით გადაიხადეს. ამის შემდეგ აკაკი ხშირად ჩადიოდა ჯიხაიშში. ხან გავლით მიდიოდა, ხან ნიკოს ჩამოყავდა, ხანდახან კი 3-4 დღეს დარჩებოდა და შემდეგ გაემგზავრებოდა ხოლმე ფოთში, ქუთაისსა და ხონში. 

აღტაცებაში მოყავდა აკაკი სხვადასხვა ცხოველებს, რომლებიც ნიკოს საზღვარგარეთიდან ყავდა ჩამოყვანილი და გაწვრთნილი. ამ ცხოველებს აკაკი ნიკოს ბავშვებთან ერთად ეთამაშებოდა. 1909 წელს მას ესპანურ თეთრ ვირთან სურათიც გადაიღო“. 

წყარო: აკაკი დევიძე, „ნიკო ნიკოლაძე დიდ-ჯიხაიშში“. თბილისი. 1958

1920 წელს ნიკოლაძე საზღვარგარეთ გაემგზავრა, როგორც ჭიათურის მანგანუმის საექსპორტო საზოგადოების დელაგაციის მეთაური და საქართველოს ეკონომიკური მისიის წევრი. ის ასევე ითავსებდა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენლის ფუნქციას. იმავე წლის ოქტომბერში დატოვა დამფუძნებელი კრების მანდატი, რადგან ევროპაში მივლინების გამო ვერ მონაწილეობდა კრების საქმიანობაში. 

ნიკოლაძემ ევროპაში შეიტყო საქართველოს საბჭოთა ოკუპაციის ამბავი და ევროპაშივე განაგრძობდა მუშაობას ოკუპაციის წინააღმდეგ, ჩაბმული იყო საზღვარგარეთ ქართული პოლიტიკური პარტიების მოლაპარაკებებში. 1922 წლის 3 მარტს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სახელით ხელი მოაწერა საზღვაგრეთის ინტერპარტიული კომიტეტის შეთანხმებას. 1924 წლის მარტში ლეგალურად დაბრუნდა ოკუპირებულ საქართველოს.

გარდაიცვალა 1928 წელს. დაკრძალეს დიდუბის პანთეონში. 1957 წელს გადაასვენეს მთაწმინდის პანთეონში.

გვერდზე გამოყენებული მასალა დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში. 

გვერდის შექმნაზე მუშაობდნენ: თეა ქიმერიძე, სოფიო ჯობავა, მაია ქირია, ხატია ქინქლაძე,  გიორგი კაკაბაძე, ქეთევან ასათიანი, თამარ ბჟალავა, ქეთევან კობიაშვილი, ქეთევან სადაგიშვილი, სოფიო ფაციაშვილი, ვალერი ლევჩენკო.