ძველებური მდაბიური ლექსები

შეკრებილი (თ. რაფ. დავ. ერისთავის მიერ)

იმერეთის მეფეს სვიმონს გაეგზავნა კაცი საქართველოს მეფესთან, ოფიშქვითიდგან თბილისს და ამ კაცს - როგორც ამბობენ - ვითომ ერთის დღეს გაევლოს ცხენით ეს მანძილი და ამ საგანზედ გაგზავნილს ეს ლექსი უთქომს:

ოფიშკვითიდგან (1) გამოქცეულსა

ცხენი წყალსა მთხოვს მეჯუდაზედა (2)

გასწი, ტიელო, რა დროს წყალია

გაგარონინებ, გასმევ ქსანზედა!..

1. ოფიშქვითი - ქუთაისს დაბლა არის, თბილისიდგან 200 ვერსტი

2. მეჯუდა - მეჯრუხევს გამოსდის და ლიახვს შეერთვის გორს ახლო. 

შენიშვნა: ამ ლექსში არის გამოხატული, თუ რაოდენი სივრცე განვლო ცხენმა და კაცმა, მათი შესძლება, სიმარჯვე და გამჭრიახობა. 

ტუსაღის ნათქომი

პანასკენთელო, ჯიუტო, მტერთაგან მოუქცეველო,

ხორასანს რაზედ გამგზავნე, შე ოჯახ დასაქცეველო?!..

ძველს ხელს ნაწერებში ვნახე გალექსული, ზმად გამოყვანილი განჯაფაში, ჭანდრაკში და ნარდში სახმარი სახელწოდებანი. იქვე სწერს, რომ ესენი მეფის თეიმურაზის მეორისაგან არიანო ნათქომნი.

განჯაფაზედ

ამისგან ჯაფასა ბევრს ვნახავ, ვინ მზესა დაედარების,

ალალთა ფიცსა არ სჯერა, მას სხვა რა მოეგვარების,

ამაყი ზილიხანისთვის, უწყენს ვინც მოეხმარების,

აბა რათ იწყენს ხუმრობას, თუ მე კი არ მემტერების.

დიაღ აღ ჩადის ავადა, რას არ მომყვების მეოდა

ხმა ლიზღობაში წამერთვა შემომწყრა ჩემი მზეოდა,

მომჩანგის წელში გაყრითა, დავსწყევლე რიცხვი დღეოდა,

რათა ჯიჯინი გადამხდა, რათ აღარ მახსენეოდა.

ყუ მაშინ ბალიშად ვნახე, თავს ქვეშე დადებულები,

ეყარა ჯიბეს მას ვარდი, ფიცხლავ ცხვირს მეცა სულები,

ათი ფიალის ღვინის სმით ეშყმან შემიკრა გულები,

ვარა ყიზილბათს ნამყოფი, გავსინჯე ჩემი თქმულები.

ჭანდრაკზედ

ნიჭად რაკი რუკი მესმა, კართა ზედა კენჭის ცემით,

მეფერების თავი შენი, შემიბრალე ხმის გაცემით

აქ სულა ზი, ერიდები კაცთა, სტირი გარდაცემით,

უკუნითი მოგცე თავი, რომ გამხეთქო თუნდა ცემით.

მომხედარის კაცის თვალმა შემიწყალა, დამრთო ნება,

ეტლი მქონდა მას დღეს კარგი, არ მჭირდება ცეცხლთა დება,

აპა იკივლებს აღარა, არ უარობს, არცა მწყრება,

არ უხილავს თვალთა ჩემთა მისებრივი ბრწყინვალება.

სისხლის რუ კარგათ დამწყვიტა, აღარ მადინა თვალითა,

არ ქიშპად იყო ჩემზედა, იწოდე ჩემის ბრალითა,

თამაშა მათი მინდოდა, წაჭიდებით და ძალითა,

შევაქო სიამოვნითა, ვისგანაც ვიწვი ალითა

ფშავში გაგონილი

გიორგი ხახაიშვილი, ყორათ ქორწილში ნაწვეო,
რათ მოჰკალ მამიდაშვილი, შე სწორში გამოსარჩეო!

ორიოდე სიტყვა შესახებ ამ ლექსებისა

ჩუენ არ შევალთ იმის გარჩევაში, თუ რომელი ამ ლექსებთაგანი არის აზროვანი, ანუ უაზრო, რომელია გრძნობით გამოხატული, ანუ მჭევრმეტყველათ, აზროვანად და ძლიერად, ან კიდევ, რომელთა მიუძღვისთ ნაკლულოვანება და მაგგვარი. ეს საქმე მივაჩემოთ კრიტიკას. თავის დროზედ პირუთვნელი კრიტიკოსი როდესაც დაინახავს „კრებულს“ ძველის ლექსებისას... განარჩევს თვითოეულს მათგანს ღირსეულად, დააფასებს მათსა ძალას, მნიშვნელობას და სიკეთეს. ეს კია სათქმელი, რომ ბევრი არ ცდილობს შეკრებას ამგვარის ლექსებისას და დროთი დრომდენ, მოსალოდნელია დაგვეკარგნენ ისინი უკვლოთ და აღუდგინებლად, მაშინ როდესაც იგინი შეიცავენ მრავალს მასალას, ვითარცა ისტორიულს, აგრეთვე ლიტერატურულს და გამოგვიხატვენ წარსულის დროების ჩვეულებას, ზნეობას და ხარისხსა და წრესა უწინდელის მდაბიო ხალხის განათლებისას.
ამბობენ, ვითომ პეტრე უმიკაშვილს გქონდეს შეკრებილი ბევრი, კარგი, ძველებური ლექსები სახალხო ლიტერატურიდგან, მაგრამ ის დალოცვილი, მეტად აძნელებს იმათს გამოცემას. იტყვიან: ფიქრობსო, ყველა ლექსები შეკრიბოს და მაშინ გამოსცემსო.